"Angst is de afgelopen twintig jaar beleid geworden”, zegt René Grotenhuis. De COVID-pandemie heeft de cultuur van angst versterkt. Daarom is de Bijbelse oproep ‘Wees niet bang’ misschien wel de belangrijkste bijdrage van de christelijke traditie aan onze huidige tijd.

Door René Grotenhuis

Deze maand werd er veel aandacht besteed aan de aanslag op onder meer het World Trade Center in New York op 11 september 2001. Dat het vrijwel samenviel met de chaotische en pijnlijke aftocht uit Kaboel maakt het moment des te significanter: twintig jaar geleden was 9/11 het startsein voor de inval in Afghanistan en het verdrijven van de taliban. Dat ze nu weer de macht hebben kunnen teruggrijpen in het land stemt somber en verdrietig, vooral voor alle Afghanen die een ander leven wensen dan ingesnoerd te worden door fanatieke  en streng-orthodoxe religieuze leiders. Die samenloop leidde tot beschouwingen over de resultaten van de oorlog tegen het terrorisme en de vraag of we, met de terugtocht uit Afghanistan, het einde van de buitenlandse Amerikaanse ambitie meemaken.

Angst

Voor mij markeert 9/11 het begin van een periode waarin angst een van de grondtonen is geworden van politiek en van maatschappelijke verhoudingen. Wat begon met de exploitatie van de angst voor het terrorisme en de orthodoxe islam is in de periode sinds 9/11 uitgewaaierd naar steeds meer onderdelen van het maatschappelijk debat.

De financiële crisis van 2008 was daarin  een tweede belangrijk moment: de angst dat we ons spaargeld zouden kwijtraken en dat onze pensioenen niet langer veilig waren was voelbaar en was de basis voor overheidsingrijpen.

In 2015 zorgde de vluchtelingen die vanuit Syrië naar Europa kwamen voor een exploitatie van de angst voor vreemdelingen. Oudejaarsnacht in Keulen, met aanranding en verkrachting van vrouwen door migranten, bevestigde die angst dat we terecht bang waren voor deze groep. De opkomst van rechts-radicale groeperingen zoals de AfD in Duitsland, was er een direct gevolg van.

En tot slot heeft de COVID-pandemie de cultuur van angst versterkt en misschien wel definitief gevestigd: we hebben alle reden om bang te zijn voor de ander en voor alle onbekende gevaren die ons bedreigen. Zelfs gevaccineerde medeburgers kunnen een bedreiging zijn, dus pas op.

Beleid

Angst is in de afgelopen twintig jaar beleid geworden. De angst wordt gebruikt om maatregelen te legitimeren en er is geen vruchtbaardere grond voor macht dan angst: wie bang is, is kneedbaar. Wie bang is kruipt weg. Bang zijn betekent dat je niet meer in staat bent te zien wat nodig en mogelijk is en daarnaar te handelen.

Bisschop Tiny Muskens liet in zijn biografie onder de titel ‘Wees niet bang’ noteren dat in de Schrift meer dan 350 keer de tekst ‘Wees niet bang’ voorkomt. Paus Franciscus verwees in zijn preken rond de COVID-pandemie regelmatig naar het verhaal van de storm op het meer waar Jezus zijn leerlingen bezweert om niet bang te zijn. Niet bang zijn betekent niet dat je naïef bent of risico’s bagatelliseert. Het betekent dat je met vertrouwen en met innerlijke vrijheid onder ogen ziet wat er op je af komt.

Keuze in vrijheid

In de jaren dat ik voor Cordaid in gevaarlijke gebieden als Afghanistan, Sudan, Colombia kwam, vroegen mensen mij vaak of ik het niet heel erg eng vond om daar naar toe te gaan. Ik heb bij al die reizen nooit de behoefte gehad om onnodige risico’s te nemen. Ik vertrouwde op de mensen ter plaatse die wisten wat verantwoord was en wat niet. En ik wist dat het altijd zou kunnen gebeuren dat ik op het verkeerde moment op de verkeerde plek zou zijn. Met de vrije keus om dat werk te doen en daar te zijn, was ook dat risico een keuze in vrijheid.

De boodschap ‘Wees niet bang’ zou misschien wel eens de belangrijkste bijdrage van de christelijke traditie aan deze tijd kunnen zijn. Als angst ons drijft is het gedaan met geloof, hoop en liefde.