Afgelopen woensdag, 22 juli, kwam er in het Vaticaan een document uit over de menselijke gemeenschap ten tijde van de corona-epidemie. Het document, opgesteld door de Pauselijke Academie voor het Leven, steekt positief af te midden van alles wat er inmiddels over de pandemie geschreven is, oordeelt Erik Borgman. De toon is direct herkenbaar als geïnspireerd door paus Franciscus. "We zullen het leven in haar kwetsbaarheid moeten herontdekken."
Door Erik Borgman
De Pauselijke Academie voor het Leven werd in 1994 door paus Johannes Paulus II opgericht. Zij kreeg toen vooral de opdracht de waardigheid van het menselijk leven te bevorderen door op basis van studie uitspraken te doen over een goede omgang met het begin en het einde van het menselijk leven en met de verschillende aspecten van de menselijke voortplanting. De toon was daarbij gezet door de instructie Donum Vitae (De gave van het leven) van de Congregatie voor de Geloofsleer hierover uit 1987.
In 2016 kreeg de academie nieuwe statuten. Voortaan was haar opdracht niet alleen de waardigheid van het menselijk leven in zijn verschillende stadia te bestuderen, maar tevens een kwaliteit van leven te bevorderen die materiële en spirituele waarden integreert “in de context van een waarachtige ‘humane ecologie’ die het oorspronkelijke evenwicht in de schepping tussen de menselijke persoon en het geheel van het universum probeert te herstellen”.
Menselijke gemeenschap
Op 6 januari 2019, bij gelegenheid van het vijfentwintigjarig bestaan, stuurde paus Franciscus de academie een brief, getiteld Humana communitas. Deze begint met de zin: “De menselijke gemeenschap is Gods droom van voor de schepping van de wereld.” Het verwijst naar een zin van de apostel Paulus in de brief aan de Efeziërs dat God ons in Jezus Christus heeft “uitgekozen, al voor de grondlegging van de wereld, om heilig en vlekkeloos voor Hem te staan in liefde” (Efeziërs 1,4).
De paus onderstreept de noodzaak tot vernieuwing van het bewustzijn van Gods passie voor de mensheid. Hij benadrukt de noodzaak de gevolgen te bestuderen van de technologische en sociale ontwikkelingen, en om voorstellen te doen voor een omgang ermee die de menselijkheid bevordert.
Middenin de desolate situatie
De pauselijke academie voor het leven heeft inmiddels projecten lopen over onder meer neurowetenschap en menselijk bewustzijn, de betekenis van artificiële intelligentie en robotica, en genetische manipulatie. Nu komt ze dus met een document over de wedergeboorte van het leven in tijden van de corona-pandemie. Titel ervan is Humana Communitas ten tijde van de pandemie. Daarmee sluit de Academie rechtstreeks aan bij de opdracht van paus Franciscus. Al is de situatie moeilijk: het document begint met de uitspraak ‘Covid-19 heeft de hele wereld in een desolate staat gebracht.’
De tekst is opmerkelijk toegankelijk en aansprekend. Het document laat allereerst zien dat de pandemie de mensheid confronteert met gevaar, onzekerheid en kwetsbaarheid. Het wordt niet getekend door de haast om zo snel mogelijk de problemen op te lossen, waarvan zoveel teksten over covid-19 getuigen. Er is ook niet de neiging, zoals vaak in de kerkelijke documenten gebeurt, om de crisis te wijten aan het overschrijden van grenzen die van de kant van de kerk altijd zijn benadrukt. Het document gaat allereerst middenin de situatie staan. Wij maken iets mee dat ons in crisis brengt en ons fundamenteel aan het denken zet. Of in ieder geval zou moeten zetten.
Lemen voeten
Het scala van de thema’s die volgens het document om reflectie vragen, is opmerkelijk breed. Niet alleen het belang van solidariteit wordt benadrukt, maar ook de noodzaak oog te hebben voor de ongelijkheid. Rijke landen kunnen een lockdown afkondigen, maar arme landen kunnen zich dat niet permitteren. Zij kunnen de economische gevolgen niet dragen.
Humana Communitas ten tijde van de pandemie protesteert niet alleen tegen de tendens specifieke groepen of een bepaald land aan te wijzen als de bron van het virus. Het pleit er ook voor dat landen onderzoeksresultaten uitwisselen, elkaar vertellen wat werkt en wat niet, en belang stellen bij elkaars falen of succes om de verspreiding van het virus te remmen. Want als de pandemie iets laat zien, dan is het volgens het document wel dat onze pretentie alleenstaande monaden te zijn, op lemen voeten staat.
Praktisch en principieel
Het document van de Academie voor het Leven is zowel praktisch als principieel. In praktische zin benadrukt het sterk dat het achterstellen van zwakken onaanvaardbaar is. Als er een vaccin ontwikkeld wordt, dan is alleen een gelijkwaardige toegang van iedereen tot dat vaccin moreel aanvaardbaar. Argumenten van commerciële en instrumentele aard mogen niet gelden, mensen die het kunnen betalen en die economisch van belang zijn mogen geen voorrang krijgen op armen, ouderen en zieken. Het document geeft er blijk van te begrijpen dat zulke uitgangspunten soms moeilijk te handhaven zijn. Dat maakt het echter niet minder noodzakelijk om eraan vast te houden. Integendeel.
Daarin is het document dus ook principieel. Het meest opmerkelijke is misschien wel dat de Academie voor het Leven duidelijk sceptisch is over de mogelijkheid dat een vaccin kan zorgen dat alles weer wordt zoals het was. De kwetsbaarheid die wij ontdekt hebben, daarmee zullen we moeten leven. We zullen het leven in haar kwetsbaarheid moeten herontdekken, is de uiteindelijk boodschap. Dan kan de pandemie voor een wedergeboorte zorgen, een nieuwe koestering van het leven dat kwetsbaar en daarom kostbaar is. Het leven is een geschenk, maar wordt nooit een eigendom waarover naar willekeur beschikt kan worden.
---------------------------
Voor de Engelse tekst van het document Humana Communitas in the Age of Pandemic: Utimely Meditations on Life’s Rebrith zie HIER .
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
