Het is crisis in de kerk en die is niet zomaar voorbij, constateert René Grotenhuis. De aanstaande bijzondere bisschoppensynode in Rome zal gaan over het seksueel misbruik. Wat bovenal nodig is, is een fundamentele herbezinning op seksualiteit en een kerkelijke cultuur waarin minder krampachtig met seksualiteit wordt omgegaan.
Door René Grotenhuis
Dezer dagen reizen de voorzitters van alle bisschoppenconferenties naar Rome voor een bijzondere bisschoppensynode over het seksueel misbruik in de kerk. Ongetwijfeld heeft de Franse socioloog en politicoloog Frederic Martel de publicatie van zijn boek over homoseksualiteit binnen de top van de katholieke kerk afgestemd op deze synode. En anders zijn uitgever wel die zich deze kans op extra publiciteit en dus verkoopcijfers niet heeft willen laten ontgaan.
Het is crisis in de kerk en die duurt al enkele decennia en er is weinig kans op dat hij binnenkort over is. Na het onthutsende rapport over het misbruik in de staat Pennsylvania in 2018 kwam onlangs in Texas weer een nieuwe serie wangedragingen van katholieke geestelijken naar buiten. En dan hebben we nog de nodige staten te gaan…
homoseksualiteit
Het boek van Martel over homoseksualiteit in de top van de clerus (ik moet het nog lezen) bevat geen vracht aan gedegen wetenschappelijk onderzoek en de bewijzen lijken niet altijd even degelijk, maar het bevestigt het beeld dat de katholieke kerk en seksualiteit een ongemakkelijke en destructieve relatie met elkaar hebben. Het zelfbeeld van de katholieke kerk valt in scherven als het gaat om seksualiteit. Terwijl verhevenheid en heiligheid wordt gepredikt, worden mensen slachtoffer van onbeheerste verlangens van priesters en religieuzen en heimelijke homoseksuele praktijken worden krampachtig verborgen onder de verdediging van het huwelijk als een door God ingesteld verbond van man en vrouw.
Wat mij betreft zou de synode niet moeten gaan over seksueel misbruik door priesters en de vraag hoe we daar met harde hand een einde aan kunnen maken. De synode zal leiden tot betere screening van kandidaten voor het priesterschap en tot betere instructies voor bisschoppen en kerkelijke rechtbanken en betere samenwerking tussen de kerk en justitie voor opsporing en berechting. Dat is goed en noodzakelijk en we mogen hopen dat het op den duur vruchten zal afwerpen. Dat zal niet op kort termijn gebeuren. Nieuwe rapporten over seksueel misbruik uit het verleden zullen blijven verschijnen.
Wat niet op de agenda staat, maar waar de synode mijn inziens wél over zou moeten gaan, is een fundamentele herbezinning op seksualiteit en de wijze waarop we als kerk daarmee omgaan en hoe we dat deel van het menselijk bestaan in onze verkondiging en praktijk een plaats geven. Het afschaffen van het celibaat is geen tegenwicht tegen seksueel misbruik en ook het accepteren van homoseksuele relaties leidt niet tot het uitbannen van seksueel misbruik. #MeToo heeft laten zien dat seksueel misbruik niet beperkt blijft tot kerkelijke functionarissen en dat overal waar macht in het spel is, seksualiteit wordt ingezet, zowel in heteroseksuele als homoseksuele relaties.
Dienaar
De echte bijdrage die we vanuit het evangelie kunnen leveren gaat over het altijd weer kritisch beschouwen van macht. Machtsuitoefening is de verwoestende factor en de boodschap van Jezus Christus is wat mij betreft helder: het gaat om dienaar te zijn. Om de voeten te wassen, om bereid te zijn de minste van de mensen te zijn. Daarin ligt het onderscheidende van onze christelijke overtuiging.
De crisis van de kerk rond seksualiteit is nog lang niet voorbij. Het is ook helemaal niet zeker hoe het af zal lopen en wat het zal betekenen voor de positie van paus Franciscus. Het is onduidelijk of zijn inzet voor kwetsbare mensen (vluchtelingen, daklozen) uiteindelijk wordt overschaduwd door de vraag of hij in staat is het seksueel misbruik aan te pakken en er greep op te krijgen.
Dat vergt niet alleen nieuwe regels en beter afstemming met justitie en politie. Het vergt een kerkelijke cultuur waarin niet krampachtig met seksualiteit hoeft te worden omgegaan, waarin de werkelijkheid niet verborgen hoeft te worden onder onkwetsbare overtuigingen en leerstellingen. Dat gesprek over seksualiteit in de kerk is dringend nodig. Ik vrees dat ook deze synode daar niet aan toe komt. Maar ik geloof ook dat de Geest ook hier ons verder zal leiden, voorbij deze fase. Ook als wij er bang voor zijn zal de Geest ons leiden in die richting. Hij weet dat je een goede crisis nooit moet verspillen.
---------------------
Frédéric Martel, Sodoma, Het geheim van het Vaticaan, Balans, 676 blz., € 24,99.
De Zaligsprekingen, de Bergrede van Jezus en de moraalleer van Paulus zijn niet het volle program van het Evangelie. Er is meer, nl. de basis van waaruit je pas echt christen kunt worden:'thuis zijn' bij de Heer!
Hét onderscheidende van de christelijke overtuiging zit dus juist niet allereerst in het dienaar willen zijn - je kunt zover pas komen als er psychologisch iets anders heeft plaatsgevonden - maar in echte Liefde die verantwoordelijkheid schept c.q. doet voelen, en wel door én in de persoonlijke relatie met de (voor oud en jong, gehuwd of [weer] alleengaande, in de Geest altijd bereik-/raadpleegbare!) god-mens Jezus! Wie in de liefde tot én overgave aan Hem wederliefde, bevestiging eenmaal diep heeft ervaren, vindt echt vrede, rust, ervaart leef-ruimte én kan - bij wijze van spreken - de hele wereld aan. (Wie gelukkig getrouwd is, weet uit ervaring dat zulk een liefde voor een ander je weglokt/haalt uit je Ego, je besognes enz. en vleugels geeft!) Aan de kracht en helende invloed die uitgaat van de persoonlijke liefde voor Jezus Christus wordt helaas in de r.-k. kerk helaas veel te weinig aandacht besteed, en laat mensen in de kou staan. Jezus zegt echter terecht:"Zoek eerst het koninkrijk" (Mt.6, 33) naast:"IK ben de weg" (Joh.14, 6-7), en "komt allen tot Mij die belast en beladen zijt, want IK zal je rust geven". (Mt.11,28-30) Over de samenhang en implicaties van die drie pericopen zouden we wel eens meer en beter mogen nadenken.