Wat is uiteindelijk het doel van zorg, economie, onderwijs? Die vraag naar de fundamentele bedoeling der dingen is misschien wel de meest urgente vraag van deze tijd, zegt René Grotenhuis. Hij bezocht het Christelijk Sociaal Congres dat de 'sociale kwesties' van onze tijd aan de orde stelde. Christelijk-sociaal denken houdt - tegen de tijdgeest in - een belangrijke intuïtie hoog: "De overtuiging dat God een bedoeling heeft gelegd in de schepping en dat de vraag naar de bedoeling van ons handelen fundamenteel en onontkoombaar is."
Door René Grotenhuis
Afgelopen dagen was ik deelnemer aan het Christelijk Sociaal Congres. Een jubileum: 125 jaar geleden schreef paus Leo XIII de sociale encycliek Rerum Novarum over de industriële revolutie en in hetzelfde jaar riep de protestantse voorman Abraham Kuyper het Christelijk Sociaal Congres bijeen om te praten over brandende sociale kwesties.
Ook vandaag is er aan sociale kwesties geen gebrek: de opvang van vluchtelingen, de scheiding tussen arm en rijk, hoog en laag opgeleid, kosmopolieten en nationalisten. Genoeg te bespreken dus en al die onderwerpen kwamen gedurende de drie dagen langs.
Bedoeld
Ik bezocht op donderdagmiddag de workshop ‘regelarme zorg’ van Philadelphia die verspreid over het land de zorg heeft voor duizenden verstandelijk en lichamelijk gehandicapten. Daarbij wordt snel de associatie gemaakt van regels, formulieren en vinklijstjes, die maar beter afgeschaft kunnen worden. Gerrit Leene maakt ons duidelijk dat ze in het project niet gestart waren vanuit de lijstjes en formulieren en wat er weg kon. Ze waren gestart en daar hadden ze de meeste tijd aan besteed: ‘waar is zorg voor bedoeld en waar zijn wij als zorgprofessionals voor bedoeld’. Alleen als je weet waar de zorg voor bedoeld is, en wat de essentie is van je werk als zorgverlener, kom je bij de vraag wat de verantwoordelijkheid is die je draagt en de vrijheid die je nodig hebt om je werk te doen. Zorgverleners kijken, voelen, leggen contact en daarin ontstaat het zicht op wat er nodig is: daar moeten ze ruimte voor hebben en vervolgens verantwoordelijkheid over afleggen. Mensen zijn geen robots zeker niet in de zorg.
Dat blijkt een waagstuk voor alle betrokkenen, voor bewoners, voor zorgverleners, voor familieleden. Geen lijstjes en protocollen waaraan je kunt zien of ‘het’ gedaan is. Dan blijkt vertrouwen een onmisbare kwaliteit te zijn die voorafgaat aan goede zorg, dat wil zeggen aan zorg zoals die bedoeld is.
Meest urgente vraag
Gaandeweg het congres werd voor mij duidelijk dat de vraag ‘hoe het bedoeld is’ misschien wel de meest urgente vraag is van onze tijd. In ons seculier rationalisme lijkt de discussie over bedoeling verworden tot een technische uitdaging om zoveel mogelijk effectiviteit te realiseren. Dus is economie er om zoveel mogelijk winst te maken, is de geneeskunde er om de dood te vermijden, is onderwijs om ons vol te stoppen met kennis. De vraag of economie daarvoor ook bedoeld is, of geneeskunde en onderwijs daar ook voor bedoeld zijn, lijkt van de agenda verdwenen.
Vanuit heel verschillende hoeken spraken christelijk-sociaal econoom Luigino Bruni en sociaal ondernemer Willemijn Verloop over de noodzaak van waarden in economie en bedrijvigheid. En over de vraag waarvoor economie en bedrijvigheid nu eigenlijk bedoeld zijn. Antwoord: ze staan ten dienste van de gemeenschap en de zorg voor de toekomst van de aarde.
Christelijk rekenen?
Ik dacht op vrijdag dat het nog geen tijd is om het christelijk sociaal congres op te heffen na 125 jaar. De christelijk sociale beweging gaat niet over de vraag of er christelijk rekenen bestaat en of er een christelijke manier is om de galblaas te verwijderen. Daar hebben we de wetenschap voor en laten we die goed gebruiken. Maar, zoals Luigino Bruni zei: aan de waarden van de economische wetenschap (efficiency, rendement, winst) gaan niet-economische waarden vooraf zoals vertrouwen, solidariteit, maar ook kwetsbaarheid. Zonder dat verwordt de economie tot een perverse wetenschap.
Bedoeling in de schepping
De christelijke sociale beweging laat zich inspireren door de overtuiging dat God een bedoeling heeft gelegd in de schepping en dat de vraag naar de bedoeling van ons handelen fundamenteel en onontkoombaar is. Wij hebben als christenen geen exclusief antwoord op die vraag. Er zijn verschillende antwoorden op de vraag naar de bedoeling: christenen, boeddhisten, aanhangers van Ubuntu, humanisten, zullen die vraag anders beantwoorden. Dat is onvermijdelijk in de door God bedoelde diversiteit van onze wereld. Dat is de basis van ons gesprek dat over en weer ons zicht verheldert en verdiept.
Maar we hoeven niet ver over de grens te gaan voor dat gesprek. Het wordt gelukkig ook gevoerd op de locaties van Zorgverlener Philadelphia in Amsterdam, Zwijndrecht en Zutphen en in sociale ondernemingen overal in Nederland.
