Voor Sigird Kaag (D66) was het al een thema in haar verkiezingscampagne. Maar ineens krijgt de vraag naar leiderschap - door de Omtzigt-affaire - een centrale plaats in de formatie. Hoe ziet leiderschap eruit vanuit een christelijk perspectief? René Grotenhuis ziet drie kenmerken: toekomstgericht, gericht op mensen, en durven kiezen voor wat echt belangrijk is. 

Door René Grotenhuis

Met de afloop van het debat over de kabinetsformatie van vorige week krijgt de vraag naar leiderschap een centrale plaats in de formatie. Het onbetwistbare leiderschap van Mark Rutte heeft een enorme deuk opgelopen en het is de vraag hoe nieuw het nieuwe leiderschap van Sigrid Kaag zal blijken te zijn. Ik vind het fascinerend om te zien hoe Rutte zichzelf ten val bracht vanuit de overtuiging van zijn eigen onaantastbaarheid: als hij het in het eerste gesprek met de verkenners over Pieter Omtzigt wil hebben, dan gaat het daarover, ook al is eigenlijk op voorhand duidelijk dat dat in deze fase niet aan de orde is. En als hij zegt dat niemand zich hiervoor gaat verantwoorden, dan is wat hem betreft het incident gesloten, vegen we het stofje van onze mouw en gaan door. Wat zich de afgelopen weken. afspeelde was een kijkje in de binnenwereld van het leiderschap. Zo gaat het als leiderschap steeds meer de karaktertrekken van macht krijgt.

Voor het christelijk sociaal congres van enkele jaren terug mocht ik in een inleiding nadenken over 'leiderschap in christelijk perspectief' onder de titel 'Bezield Leiderschap’. Ik formuleerde toen een drietal  kenmerken van bezield leiderschap.

Toekomstgericht

Op de eerste plaats is leiderschap toekomstgericht. Je hebt leiders die terug willen naar het verleden (Trumps ‘Make America Great again’ en Johnsons ‘Take back control’) . Rutte behoort tot degenen die de status quo graag willen handhaven (Zie ook mijn analyse van de verkiezingsuitslag op de website van VKMO). Bezield leiderschap weet dat het toekomst moet openen en daarmee vooral niet bang moet zijn om het bestaande ter discussie te stellen. Wie gelooft in het koninkrijk Gods, weet dat zij of hij de status quo voorbij moet.

Gericht op mensen

Op de tweede plaats is bezield leiderschap gericht op mensen. Als er iets is wat de toeslagenaffaire duidelijk heeft gemaakt dan is het dat het om mensen moet gaan, niet om systemen en procedures en protocollen. De toenemende invloed van technologie maakt dat we steeds meer overlaten aan deze systemen en pas naar de menselijke maat gaan kijken als het te laat is, ter reparatie. We denken inmiddels dat technologie superieur is, minder fouten maakt dan mensen, niet ziek is en geen vrije dagen opneemt, zich houdt aan uniform voorgeschreven protocollen in plaats van te kijken naar de context waarin mensen leven en werken. Bezield leiderschap begint bij dat laatste en durft ook te erkennen dat de context waarin mensen leven nooit dezelfde is en dat beleid alleen maar menselijk kan zijn als het dat  uitgangspunt serieus neemt.

Durven te kiezen

Op de derde plaats gaat het bij leiderschap om het vermogen te bepalen wat echt belangrijk is. Het is inmiddels goed gebruik om te wijzen op de complexiteit van alles, van corona-inenting tot herstel van aardbevingsschade. En er is altijd een enorme brede waaier van stakeholders die allemaal hun eigen inzichten hebben en belangen en wensen en goede argumenten die via de uitdijende wolk van (sociale) media van zich laten horen. Dan wordt leiderschap het vak van een jongleur die balanceert en probeert alle ballen in de lucht te houden. Bezield leiderschap is durven te kiezen voor essentiële uitdagingen en daarop mensen mobiliseren. Het leiderschap van Rutte is uiteindelijk ‘volgend leiderschap’: hij volgt heel goed het sentiment in de samenleving en de golfbewegingen in de media. Voor Rutte is niets echt belangrijk, alles behoort tot het domein van het dagelijkse management, waarbij je soms een beetje naar links en soms een beetje naar rechts stuurt.

Nieuwe Mozes?

In de bijbelse traditie is voor mij Mozes de belangrijkste inspiratiebron (geweest) als het gaat om leiderschap. Zijn leiderschap in de uittocht draait om toekomstgerichtheid, oog voor het lijden en gerichtheid op wat echt belangrijk is. Hij mobiliseert zijn volk vanuit het perspectief van het beloofde land, ook als ze terugverlangen naar de vleespotten van Egypte en als ze de ontberingen van de woestijn zat zijn. In de tien geboden legt hij vervolgens vast wat de essentialia zijn in het samenleven van mensen. En dat leiderschap begint met de boodschap dat hij ‘op heilige grond’ staat, waar het niet om jou of jouw positie gaat maar om de vraag of je eerbiedig omgaat met wat jou is toevertrouwt.

Rutte of Kaag of Hoekstra als een nieuwe Mozes? Wie weet.