Twee gebeurtenissen deden René Grotenhuis beseffen dat er in onze samenleving iets fundamenteels misloopt als technische systemen het eenvoudige menselijke contact gaan overheersen. De traditie van het christelijk sociaal denken is niet tegen systemen of techniek maar vindt dat deze in dienst dienen te staan van de mens. 

De afgelopen tien dagen was ik voor mijn werk op de Filippijnen. Omdat ik een aantal weken geleden aan mijn voet ben geopereerd en het loopgips er nog om zat, bewoog ik me op krukken. Op de terugreis was de purser van het KLM-toestel zo vriendelijk om voor mij assistentie te regelen op Schiphol: "Dat is vooral handig als het druk is bij de paspoortcontrole van de marechaussee."

Bij aankomst op Schiphol stond er inderdaad assistentie te wachten. Nadat ze mij uit de slurf had gebracht, vroeg ze om mijn boardingpas en begon in haar handcomputer mijn gegevens te controleren: "U bent niet aangemeld in het systeem", was haar constatering, dus kon ze me niet verder brengen. Ik moest eerst wachten, zij moest mij aanmelden in het systeem en nadat dat gebeurd en geautoriseerd was, kon ze me verder brengen. Op mijn vraag hoe lang dat ging duren, moest ze het antwoord schuldig blijven.

Nu was me dat ook bij het vertrek op Schiphol gebeurd, toen ik probeerde assistentie te krijgen om mij naar de gate te brengen. Ook daar werd geconstateerd dat ik niet was aangemeld in het systeem en dat ze dus niets voor mij konden doen. In beide gevallen ben ik maar met mijn krukken verder gegaan, onderweg een paar golfkarretjes passerend waarvan de bestuurders rustig op hun smartphones zaten te turen tot het moment dat het systeem meldde dat er iemand was die assistentie behoefde.

Handelingsbevoegdheid

Verbijsterd onderga ik het. Verbijsterd omdat deze assistentes en assistenten die op het vliegveld rondlopen, geen enkele eigen handelings- en oordeelsbevoegdheid meer hebben. Van hen wordt niet meer verwacht dat ze rondkijken. In hun training hebben ze blijkbaar de boodschap meegekregen dat zij niet uitmaken of iemand assistentie nodig hebben, dat ze daar niet over mogen en kunnen oordelen. Dat doet het systeem voor hen. Ik vraag me af wat het met mensen doet als ze iemand zien die hun hulp kan gebruiken, waar zij in hun functie ook voor zijn, maar dat ze dat niet mogen zolang iemand niet aangemeld is in het systeem.

Voordat ik besloot tot mijn reis naar de Filippijnen, had ik uiteraard mijn behandelende orthopeed geraadpleegd of het verantwoord was. Hoewel ik de indruk had dat ze me wel heel erg een uitslover vond om in deze toestand daarheen te vliegen, kon ze niet anders zeggen dan dat het medisch verantwoord was. Toen ik op verzoek van de KLM vroeg om een zogenaamde ‘fit to fly’ verklaring, kreeg ik van haar assistente een keurige folder met de uitleg waarom ik die niet van mijn behandelend arts kon krijgen, maar van een onafhankelijke arts.

Behandelende artsen mogen, zo is het beleid van de KNMG, geen verklaringen afgeven omdat de vertrouwensrelatie niet belast moet worden met een mogelijk belangenconflict over het al of niet afgeven van een medische verklaring. Zo ontstaat de vreemde situatie dat iemand die van deze operatie niets weet behalve via het digitale patiëntensysteem een oordeel moet geven omdat degene die mij behandelt dat niet mag.

Systemen

Deze twee gebeurtenissen doen mij beseffen hoe we in onze samenleving relaties en menselijke interactie hebben ingeruild voor systemen. We laten het niet meer aan de assistenten op Schiphol over om contact te maken met mensen, te vragen of ze kunnen helpen en dan naar bevind van zaken te handelen. We zijn blijkbaar zo bang dat in de relatie tussen arts en patiënt soms ook belangen spelen, dat we die relatie niet meer willen zien als basis voor oordeelsvorming.

De traditie van het christelijk sociaal denken is nooit tegen techniek en systemen geweest, maar heeft altijd wel helder voor ogen gehad dat de techniek er is als instrument van mensen en bedoeld is om het menselijke tot bloei te laten komen. En wat is er menselijker dan relaties onderhouden en die koesteren omdat ze de basis zijn van ons bestaan? Er is volgens mij iets ernstigs aan de hand in een samenleving die niet meer op dat wezenlijke menselijke vertrouwt en het inruilt voor en ondergeschikt maakt aan systemen.

Vaag gebaar

Ik heb de vriendelijke mevrouw van Schiphol laten staan en ben lopend met mijn krukken verder gegaan. Bij de paspoortcontrole stond een rij van 25 minuten en ik vroeg aan een geelgeheste jongeman of er een mogelijkheid was om die in mijn geval wat in te korten. Zonder me aan te kijken en met een vaag gebaar zei hij: "Daar." Omdat ik niet wist waar hij op doelde vroeg ik hem wat hij bedoelde. "Dat crew-poortje", zei hij terwijl hij verder ging met zijn gesprek met een collega.