“Potok schrijft ontroerende zinnen en laat zien wat belangrijk is in het leven: je kunnen inleven in anderen en dicht bij jezelf blijven”, zegt Annemarie Houkes, van huis uit historicus, nu werkzaam op de Universiteit Utrecht, over haar favoriete boek ‘Uitverkoren’ van de filosoof en schrijver Chaim Potok.

Door Cees Veltman

Annemarie Houkes

“Ik kon ‘Uitverkoren’ lezen voor de lijst op school en ik was er vanaf het begin door gegrepen. Nog steeds herlees ik het boek regelmatig. Het geeft rust en troost en roept mededogen op. Het is een boek over stilte waarover ik aanvankelijk boos was: hoe kan een vader, een streng orthodoxe rabbijn, zijn zoon Danny opvoeden zonder met hem te praten? Uiteindelijk wordt duidelijk waarom. De vader ziet dat Danny slim is en de focus legt op almaar meer willen weten, net zoals ik vroeger wilde. Hij vindt het belangrijker dat zijn zoon het leven leert ervaren om het beter te kunnen begrijpen. De vader ziet dat zijn zoon zich weinig in het lijden van anderen kan inleven en voedt hem daarom in stilte op, afgezien van de gezamenlijke religieuze joodse rituelen. Hij wil de ziel van Danny redden.

Er is over het boek ook een film gemaakt. Die bekeken we op school tijdens godsdienstles. De film volgt het boek trouw en begint dus met de scène waarin een jongen, Reuven, op een hete dag in augustus een softbal vol in zijn gezicht krijgt geslagen door een tegenstander: de chassidische Danny. Reuven belandt met ernstig oogletsel in het ziekenhuis. Danny, de aanstichter van het onheil, bezoekt hem daar. Uiteindelijk worden ze vrienden en nemen ze stappen in elkaars richting qua opvattingen.

Reuvens vader is journalist en zionist, in tegenstelling tot de vader van Danny. Hij zorgt ervoor dat de jongens elkaar beter leren begrijpen. Dat geeft het boek iets troostends. En beide vaders blijken milde vaders te zijn, die er vertrouwen in hebben dat hun zoons hun eigen weg zullen vinden. Dat sprak mij als puber al aan. Wat er ook gebeurt in je leven, als je dicht bij je zelf blijft, kun je het leven aan.

Spannende Joodse wereld

Ook leer je uit het boek de spannende Joodse wereld kennen in het Amerika van eind jaren veertig. De Joden die in Amerika een eigen bestaan hadden opgebouwd, krijgen na de oorlog opeens te maken met Joodse immigranten, uit Oost-Europa vooral. Dat leidt tot frictie, vooral over het zionisme. De chassidische joden waren, en zijn, meestal tegen de stichting van de staat Israël omdat die staat er volgens hen pas kan komen bij de wederkeer van de Messias. Die laag in het boek heb ik pas later ontdekt. Bij elke herlezing leer ik weer nieuwe dingen.

Er staan zinnen in die me ontroeren, zoals ‘De wereld heeft een tzaddik (rechtvaardige) nodig’. Een mens zoals de mens hoort te zijn, door vreugde en verdriet heen. Danny zou als oudste zoon zijn vader moeten opvolgen als leider van de chassidische gemeenschap. Maar hij wil psychologie studeren. Zijn vader stemt daarmee in, want ook de wereld (de niet-chassidische gemeenschap) heeft goede, rechtvaardige mensen nodig. Zijn vader vraagt of Danny nu ook zijn pijpenkrullen zal afknippen om in de ‘gewone’ niet-chassidische, wereld te kunnen stappen. Ja, zegt Danny. (Danny is min of meer de alter ego van Potok die zelf ook de overstap maakte naar het zionisme, red.).

Ik realiseer me nu dat dit boek alleen over mannen gaat. De laatste jaren heb ik zelf véél meer oog gekregen voor vrouwen, vooral in de relatie met godsdienst en spiritualiteit. Dat is dan weer míjn ontwikkeling geweest vanaf de puberteit tot nu.”

---------------------------------------------------

 Chaim Potok, Uitverkoren, BBNC Uitgevers, 263 blz., € 20,85

Annemarie Houkes, Christelijke vaderlanders, Godsdienst, burgerschap en de Nederlandse natie (1850-1900), Wereldbibliotheek, 345 blz., € 9,99 (tweedehands)