Steun ons

Als de sluier valt... - Mystiek en metafysica

4 oktober 2016
2 minuten

In het beroemde verhaal Flatland van Edwin Abbott wordt de rust in de tweedimensionale wereld van de Flatlanders ruw verstoord door de inbreuk vanuit een derde dimensie.  Die inbreuk is in het werkelijkheidsverstaan van de Flatlanders volstrekt onbegrijpelijk. Dat soort verhalen roept een twijfel wakker over de vanzelfsprekendheid van onze eigen alledaagse werkelijkheid.

Door Theo van de Kerkhof

Hoe werkelijk of onwerkelijk is de wereld waarin wij leven? Is het denkbaar dat ons begrip van de werkelijkheid beperkt is, vernauwd, of versluierd?

Traditioneel is de vraag naar de werkelijkheid als geheel het domein van de metafysica. Op dat domein heeft de filosoof Herman Berger, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg, zich een werkzaam leven lang bewogen. Maar ook na zijn pensioneren blijft hij met regelmaat inhoudsrijke boeken publiceren waarin hij zijn vakgebied steeds weer vanuit een andere invalshoek belicht. In zijn laatste boek uit 2006 verbindt hij de metafysica met de mystiek. Beide willen doorstoten tot de onversluierde werkelijkheid. Aandacht is daarbij de verbindende schakel. De mystiek begint waar de metafysica ophoudt. Je kunt ook zeggen dat de één de praktijk is van de ander en de ander de theorie van de één.

Leven wij in een versluierde werkelijkheid? In het moderne denken zal men liever spreken van een geconstrueerde werkelijkheid. Wij leven in een wereld die zin krijgt door de betekenissen die de mens eraan verleent. Spreken over een wereld buiten de constructie om is betekenisloos. Berger vindt die opvatting te beperkt. Het geconstrueerde veronderstelt het niet-geconstrueerde, een gegéven werkelijkheid. De wereld waarin wij leven is een samenspel, een twee-eenheid, van geven en ontvangen, van aanbod en antwoord. Dat vraagt van onze kant ontvankelijkheid, belangeloze aandacht voor wat zich aandient. Maar onze aandacht is van nature alles behalve belangeloos: zij is geconditioneerd. De oerdrift tot overleven doet ons met angst en agressie in het leven staan. Die basishouding vernauwt onze blik op de werkelijkheid. Kan die blikvernauwing doorbroken worden? Mystiek is het streven naar deconditionering. "Het mystieke traject zal een proces van ontlediging blijken te zijn. (...) Ontlediging wil zeggen dat je bevrijd wordt van het egocentrische perspectief waarin je gevangen zit." Het resultaat is dat de sluier wordt weggenomen. De aanvankelijk egocentrische werkelijkheidsbeleving verandert in een ongeconditioneerd bewustzijn. Angst en agressie maken plaats voor openheid en waarachtige aanwezigheid. Waaraan aanwezig? In eerste instantie aan onszelf, de ander en de werkelijkheid. In tweede instantie aan de onuitsprekelijke grond van ons bestaan.

Voor wie zich - aan het denken voorbij - op het spirituele pad waagt, maar zich zo nu en dan toch afvraagt 'waar ben ik mee bezig?', is het boek van Berger gefundenes Fressen. Het is geen boek om even vluchtig door te bladeren. Iedere stap in het betoog wordt ontwikkeld in dialoog met de geschiedenis van het westerse denken. Enig filosofisch doorzettingsvermogen is gewenst.

Herman Berger, Werkelijkheid, aandacht en mystiek, Damon, 2006, 213 blz., € 17,90.

Deze recensie verscheen eerder in Volzin (2007) en wordt nu herplaatst bij gelegenheid van het overlijden van Herman Berger. Zie ook: De ultieme vraag van Herman Berger (1924-2016).

 

Theo van de Kerkhof

Lees meer

Theo van de Kerkhof (1958, Roermond) is zelfstandig theoloog en journalist. Sinds 1989 is hij werkzaam in de voorlichting en religiejournalistiek. Hij was voorlichter aan de Theologische Faculteit Tilburg en eindredacteur bij Volzin. Sinds 2013 is hij freelancer. Theo is vader van twee zoons. Religie met een filosofische inslag heeft zijn warme interesse. Hij bekijkt zaken graag ook eens van een andere kant, bijvoorbeeld een boeddhistische, en voelt zich daar christelijk heel wel bij. Theo is eindredacteur van de Bezieling en behartigt de dagelijkse gang van zaken. Motto: “Het is zoals het is. En van daaruit zien we wel weer verder.”

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Verder lezen

Meer van 

Over de Bezieling

De Bezieling is een gratis online kwaliteitsmagazine voor mensen die op zoek zijn naar inspiratie, bemoediging en ankerpunten in het leven en daarbij nieuwsgierig zijn naar wat de christelijke traditie te bieden heeft.

Vrienden van de bezieling

De vriendenkring is in het leven geroepen om de basis van de Bezieling te verstevigen. De vrienden dragen in belangrijke mate bij aan de ontwikkeling en financiële stabiliteit van het platform.

Het lidmaatschap bedraagt 60 euro per jaar (méér mag) en kan op ieder moment ingaan. Als Vriend maak je de Bezieling mee mogelijk en daarmee de ontmoeting van hedendaags leven en christelijke spiritualiteit.

Aanmelding nieuwsbrief

Ja, ik wil op de hoogte blijven van nieuwe artikelen op de Bezieling!

Boekenladder

Paus Franciscus Encycliek van paus Franciscus over broederschap en sociale vriendschap. Adveniat, € 15,-.
Elisabeth Bax Domon, 248 blz., € 24,90
Pete Greig KokBoekencentrum, 284 blz., € 19.99.
Herman De Dijn Halewijn, 248 blz., € 22,50.
Tomáš Halík, KokBoekencentrum, 320 blz., € 27,99.
cross