“Als je gelooft heb je meer kennissen”

“Ik ga nog naar allerlei clubjes”, vertelt de negentigjarige. Ze heeft humor en ernst. Ze is ontroerd, samen met haar zus, tijdens het ritueel van de ziekenzalving. Gezegende ouderdom, met contacten ondanks het verlies. “Als je gelooft, heb je meer kennissen”, zegt ze. Die zin geeft Marinus van den Berg te denken. Hoe zit het met andere ouderen, die ‘langzaam verdwijnen’? Is er voldoende oog voor die ‘verdwijning’ bij fusies en kerksluiting?

Door Marinus van den Berg

“Als je gelooft, heb je meer kennissen.” Een uitspraak van een 90-jarige zonder rijbewijs. Ik ben gekomen voor haar 89 jarige zus, die de ziekenzalving wil ontvangen. Vanwege een zeer zwak hart kan ze niet meer in haar eigen woning zijn. Haar oudere zus heeft de ziekenzalving een week eerder in de parochiekerk ontvangen. Ze hebben nog een jongere zus, 87. Zij woont thuis met een dementerende man. Het is voor haar moeilijker om op bezoek te komen. Haar man wil niet naar “een vreemde vrouw”.

“Het is een onderzoek waard”, zeg ik. Heb je inderdaad meer kennissen als je gelooft? Zij vertelt dat zij naar allerlei ‘clubjes’ gaat. Niet alleen van haar parochie maar ook van andere kerken. “Ik ben oecumenisch,” zegt ze. Haar geloof betekent dat ze op zondag of zaterdag naar een kerkdienst gaat. “U gaat niet alleen voor God maar ook voor de ontmoeting met mensen. Een dubbele ontmoeting.” Ze lachen. Ze hebben beiden gevoel voor humor en voor ernst.

Verdwijnende ouderen

Haar gezegde loopt nog een tijdje met me mee als ik in de namiddag mijn dagwandeling ga maken over de Erasmus- en Willemsbrug. De KBO en PCOB van de provincie Overijssel hebben me uitgenodigd om te komen spreken over de verdwijnende ouderen. Ik schreef erover in Tubantia/Twentsche Courant in 2015. Ik bedoelde niet de overleden of vermiste ouderen naar wie soms gezocht wordt, maar de ouderen die onzichtbaar worden. De ouderen die niet meer deel kunnen nemen of deel willen nemen aan de ‘clubjes’ en ook niet meer naar een kerk kunnen ook al willen ze dat wel.

Meestal spelen er meerdere factoren tegelijk een rol die leiden tot dit onzichtbaar worden. Over dit langzame verdwijnen schreef Norbert Elias al in de vorige eeuw in zijn boek De eenzaamheid van de stervenden in deze tijd. Het is van belang om meer inzicht te krijgen in dit verschijnsel van verdwijnen om te kunnen nadenken over het voorkómen ervan voor zover dat wenselijk is. Vooral als het gaat om een niet zelf gekozen gebeuren maar een gebeuren dat je kan overkomen.

Ik heb haar niet gevraagd over hoeveel kennissen ze sprak. Ik weet ook niet of het allemaal leeftijdgenoten waren en mensen zoals zij die, zoals ze zelf zegt, “nog niets mankeren.” Ik heb haar ook niet gevraagd of die kennissen goede kennissen zijn? Goede kennissen kunnen mensen zijn die bereid en in staat zijn om hand- en spandiensten te verrichten. Die noodzaak kan met het alsmaar ouder worden toenemen. Een goede kennis kan ook iemand zijn die jou goed kent, met wie je vertrouwd en veilig bent en met wie je goed kunt praten. Of niet praten maar je kunt wel jezelf zijn.

Iedere avond een kus

Met het ouder worden is er meer verlies in het levensverhaal en je wilt soms praten over een verlies van langgeleden en begrepen worden. De zus van deze vrouw vertelde hoe ze tien jaar geleden haar man dood naast haar in bed had gevonden. “Ik geef hem nog iedere avond een kus.” Er kwamen tranen. De zus zei: “Maar ze is een vrolijk type...” Alsof het een het ander uitsluit. Veel mensen ervaren dat ze niet vaak meer kunnen praten over de persoon die ze missen.

Dramatisch is het verhaal van de moeder wier kleine kind verongelukt. Griet op de Beeck raakt in haar verhalenbundel Gij nu vele dimensies van dit drama waarvan de schaduwen blijven. In de hogere ouderdom raken veel mensen de intimi van hun leven kwijt door verhuizen, door dementie, door ziekte, door verlies van mobiliteit, maar soms ook door gedrag. Het is een drama niet in te zien dat je gedrag kan verbinden maar ook kan afstoten. En jammer als niemand je daarop aanspreekt. Echte vriendschap spreekt ook aan en laat je nadenken over jezelf. Ik meen door ervaringen opgemerkt te hebben dat dit ook in kloostergemeenschappen een teer punt is.

Contact

Kardinaal Eijk schreef in zijn vastenbrief over topcontacten en topoverleg op sprookjesachtige plaatsen. Hij benoemde de noodzaak van kwaliteit van contacten. Wanneer heeft een contact kwaliteit? Wanneer is een ontmoeting inspirerend, troostend, kracht gevend? Die bijzondere zin van deze hoogbejaarde - ‘Als je gelooft, heb je meer kennissen’ - heeft me geïnspireerd tot meerdere vragen en kanttekeningen. Ik dacht ook aan de pijn die geleden wordt aan fusies. Parochiefusies, PKN-fusies, zorginstellingenfusies maar ook andere fusies of winkelsluitingen zoals van de V&D-familie.

“Wie op zondag naar een kerk wil die komt er wel”, zei iemand. Zeker, er zijn vrijwilligers die taxidiensten opzetten, maar toch zijn er mensen die niet bellen, die afhaken, die thuis blijven. Een andere parochie in een ander kerkgebouw in een andere wijk of dorp met een andere voorganger kan een drempel zijn die niet genomen kan worden. Er is rouw, er is heimwee naar wat was maar wordt die voldoende verstaan?

Kerksluitingen

Durven we de vraag te stellen of kerksluitingen bijdragen aan de verdwijning van ouderen uit de gemeenschap? Worden zij die niet meer komen ook opgemerkt en wie gaat er naar hen toe? Denken we niet teveel in termen van naar ons komen en te weinig in termen van gaan naar……Zijn we wel een tegemoetkomende gemeenschap ook voor de mensen die niets meer kunnen bijdragen maar wel samen willen zijn. Mensen ontmoeten kan God ontmoeten zijn.

Beide zussen raakten in tranen tijdens het ritueel van de ziekenzalving. We waren met drie in Zijn Naam bijeen. Als geloven verbindt, is dat een feest. Het is een voorrecht om mensen van allerlei slag te mogen ontmoeten. Een oud-collega, Herman van de Spijker, noemde dat ‘xenophilie’. Hij noemde dat een bekwaamheid van een pastor. Liefde voor de vreemde ander. Misschien kan die liefde minder mensen laten verdwijnen in een eenzaam duister en een ander licht werpen op wat voltooid en uitzichtloos heet te zijn.