De discussie over solidariteit met vluchtelingen wordt langzamerhand een solidariteitsvraag in eigen land. Mogen de mensen aan de onderkant van de samenleving straks de rekening betalen? Die zorg is niet onterecht, vindt René Grotenhuis. Hij pleit daarom voor een ‘opvangtaks’ voor hogere inkomens en op vermogens. Alleen zo is helder dat extra voorzieningen voor vluchtelingen niet ten koste gaat van de arme kant van Nederland.
Door René Grotenhuis
Als ik de beelden zie van de inspraakavonden over de opvang van vluchtelingen blijf ik in verwarring achter. De mensen in Beverwaard bij Rotterdam die geen goed woord over hebben voor Aboutaleb. Wijkbewoners vinden dat ze al genoeg problemen hebben. Ze hebben moeite om zich staande te houden in de wereld van vandaag en vragen zich af waarom hun wijk nu ook de opvang van deze vluchtelingen op zich moet nemen. Een mevrouw in Steenbergen die prominent op de foto haar woede uit op de inspraakavond, zegt later in een interview in Trouw: ‘Die schreeuw, dat is tien jaar ellende. Tien jaar schuldhulpverlening. Tien jaar met je bakkes tegen een betonnen muur aanlopen’.
Een paar dagen later las ik dat de Julianakazerne in de chique Haagse wijk Benoordenhout geen opvanglocatie wordt omdat, zoals de Telegraaf bericht, de lokale VVD zich daar met zijn bestuurlijke netwerk effectief tegen verzet.
Concurrentievraagstuk
Wie draagt de last van de opvang en hoe vertalen we het principe van solidariteit dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Solidariteit wordt een concurrentie-vraagstuk en het lijkt erop dat de solidariteit met de vluchteling het wint van de solidariteit met de kwetsbare Nederlanders.
Misschien is het alleen maar een bevestiging dat onze samenleving van succes en economisch rendement allang afscheid heeft genomen van de groep van kwetsbare Nederlanders. Ons meritocratische denken in termen van verdiensten en onze fixatie op rendement heeft vastgesteld dat deze kwetsbaren niet bijdragen aan onze welvaart. De kwetsbaarheid van deze groep is de ‘collateral damage’, de bijkomende schade, van onze complexe samenleving. In zo’n samenleving is het onvermijdelijk dat er een groep is die niet meekan. Vervelend, maar we kunnen er ook niet te lang bij stil blijven staan want anders gaan we het afleggen tegen de Amerikanen, de Chinezen en de Indiërs.
Terechte zorg
De verzekeringen van politiek en bestuur komen niet aan. Mensen maken zich zorgen over huisvesting nu een nieuwe groep de toch al afkalvende sociale huisvesting onder druk zet. En het is mooi dat werkgevers zich willen inspannen om banen te realiseren voor vluchtelingen, maar veel mensen vragen zich af of dat niet ten koste gaat van hen. En die zorg is terecht. De afgelopen twintig jaar hebben ze niet de indruk gekregen dat zij werden ontzien. Met een beroep op de beroerde financieel economische omstandigheden zijn sociale voorzieningen ingeperkt en zijn sociale huurwoningen door corporaties verkocht. En de constatering van Franse econoom Thomas Piketty dat de kloof tussen rijk en arm groter wordt, geldt ook voor Nederland. Mensen in Beverwaard en Steenbergen hebben gelijk als ze weinig vertrouwen hebben in de verzekering dat het allemaal wel goed komt.
Opvangtaks
Minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, zou een belasting voor de hogere inkomens en op vermogens moeten invoeren om daarmee de kosten van de opvang te dekken, ook voor de komende jaren. Zodat volstrekt duidelijk is dat we extra huizen en scholen en werk en andere voorzieningen realiseren voor vluchtelingen zonder dat het ten kosten gaat van de andere Nederlanders. Er is geen gebrek aan solidariteit met vluchtelingen en er is draagvlak voor opvang. Maar solidariteit is alleen maar geloofwaardig als het groepen niet (onbedoeld) tegen elkaar uitspeelt. Ik zou geneigd zijn te zeggen: solidariteit moet inclusief - insluiten, ‘voor elkaar’ - zijn als dat geen tautologie was.
Zo’n ‘opvangtaks’ voor hogere inkomens en voor vermogens zou ook twee andere gunstige effecten hebben. Het zou voorkomen dat we opvang ten koste laten gaan van de armen in de rest van de wereld: eerste jaar opvang wordt betaald uit het potje van Ontwikkelingssamenwerking en dus is er dit en volgend jaar veel minder te besteden aan de armen elders in de wereld. Ook daar gaat solidariteit met de ene groep ten koste van solidariteit met een andere.
En het biedt de inwoners van het Haagse Benoordenhout, van Wassenaar, Aerdenhout en Blaricum alle gelegenheid om bij te dragen aan de solidariteit in deze vluchtelingencrisis. Ik (inwoner van Utrecht) meld mij bij deze alvast aan als belastingplichtige.
Emeritus hoogleraar overheidsfinanciën Flip de Kam komt in zijn nieuwste boek zelfs met een nog radicaler voorstel: de brede beschikbaarheid van de Pil van Drion. Als we er nu eens aan zouden beginnen te werken om het leven eenvoudiger en goedkoper te maken (meer zelf doen, meer delen, genoegen nemen - op alle gebied - met minder), dan kunnen we al te drastische zaken nog lang buiten onze deur houden, toch?