"Scheiden is voor mij een dikke no go", schreef Annemarie Scheerboom vorige maand in haar column. "Want wat ik ook zou beslissen, het katholieke huwelijk kan ik niet meer ontbinden." Haar stellingname maakte verschillende reacties los. Vandaag komt Annemarie op het onderwerp terug.
Door Annemarie van Diepen-Scheerboom
De reacties op mijn vorige column laten zien dat scheiden, een ingewikkeld en vaak ook pijnlijk thema is. Een mooie reactie kwam van Marinus van den Berg. Hij zegt naast mij te staan waar ik vraagtekens plaats bij lichtzinnigheid, maar hij stelt zich tegenover mij op als ik zou willen beweren dat lichtzinnigheid tegenwoordig de norm is. Ook waren er reacties die vonden dat ik te licht over echtscheiding denk. Naïef en simplistisch werd het ook wel genoemd.
Belofte
Ik heb mijn vorige column nog een paar keer kritisch doorgelezen en vind er geen oordeel in over de vraag of mensen tegenwoordig te makkelijk of te lichtzinnig scheiden. Daar ging het mij ook helemaal niet om. Wat ik wel wilde zeggen is dat er vanuit een katholieke optiek altijd aan een huwelijk gewerkt kan worden. Ook als één van de partners de ander verlaat. In het katholieke huwelijk namelijk spreken echtelieden de volgende belofte naar elkaar uit: "N. (naam van de bruid/bruidegom), ik wil je man/vrouw zijn en ik beloof je trouw te blijven in goede en kwade dagen, in armoede en rijkdom, in ziekte en gezondheid. Ik wil je liefhebben en waarderen al de dagen van mijn leven."
De kans dat een huwelijk goed wordt, is natuurlijk groter als deze belofte het gehele huwelijk door in zijn wederkerigheid blijft bestaan. Maar ook als een van de partners de belofte niet meer nakomt, kan de ander zich nog steeds aan de eigen belofte houden. Ook als de een ervandoor gaat, kan de ander hem of haar nog steeds trouw blijven, liefhebben en waarderen. Je kunt de ander niet dwingen om zijn of haar belofte na te komen - dat zou je uit liefde ook niet willen - maar zelf in je eigen belofte groeien is in principe al een verbetering van het huwelijk.
Verloren zoon
Ik moet hierbij denken aan de parabel van de verloren zoon. Een vader heeft twee zonen waarvan er één zijn erfdeel opeist, het verbrast en vervolgens berouwvol terugkeert. Zijn vader rent op hem af en kust hem. Zijn broer echter wordt jaloers vanwege de uitbundige ontvangst, terwijl hij toch de hele tijd bij zijn vader is gebleven. De gehuwde die de ander verlaat kan erop uit trekken om eindelijk eens ‘echt’ te gaan leven. De achtergebleven gehuwde kan kiezen welke rol hij of zij aanneemt. Die van de vader - die weliswaar veel verdriet heeft gehad om de zoon die hem de rug toekeerde - maar die evengoed bereid was zijn zoon te vergeven? Of de rol van de broer, die niks verkeerd had gedaan, maar zich wel tekortgedaan voelde en daarom helemaal niet blij is met de terugkeer van zijn broertje?
Het verschil tussen de vader en de oudste zoon is dat de vader een belichaming is van de huwelijksbelofte en de oudste zoon niet. De vader was al die tijd trouw gebleven. Het zou mij niks verbazen als hij zijn zoon nooit uit het oog is verloren. Bidden voor iemand kan bijvoorbeeld altijd. Een smeekgebed dat het hem maar goed mag gaan en dat hij hopelijk terugkeert. Hoe blij was hij dan ook toen dat daadwerkelijk gebeurde.
De vader was in zijn geest al in de juiste staat om zijn zoon te kunnen vergeven. Ja, zelfs om hem te kunnen waarderen omdat hij was teruggekomen. De vader kon zijn zoon lief hebben en volledig als zoon onthalen, ondanks dat de zoon zelf zegt dat hij het niet waard is zijn zoon genoemd te worden. De broer daarentegen laat helemaal niks van deze liefde zien. Hij bleef zijn broertje niet trouw, want hij noemt zijn broer tegen zijn vader ‘die zoon van u’. Zijn broertje liefhebben en waarderen deed hij ook niet, want hij keek alleen naar wat hij zelf niet kreeg en was daar zo druk mee bezig dat hij niet eens blij kon zijn dat zijn verloren gewaande broer was teruggekeerd.
Onontbindbaarheid
Let op: ik wil met deze vergelijking gescheiden mensen niet tegen de schenen schoppen. Ik wil wel zeggen dat van katholiek gehuwden gevraagd wordt een evenbeeld van de trouwe vader te zijn. Vaak is deze optie van het niet scheiden niet eens bekend. Daar komt dan ook gelijk die onontbindbaarheid uit voort. Zelfs als een van de gehuwden het huwelijksverbond ontkent of niet naleeft, is het er nog steeds.
Een huwelijk kan namelijk hooguit nietig verklaard worden als blijkt dat het huwelijk er eigenlijk niet is geweest. Of het kan worden ontbonden als blijkt dat het huwelijk niet is voltrokken (oftewel: als er geen geslachtsgemeenschap is geweest). Als een van de gehuwden dus zijn of haar huwelijksbelofte niet nakomt, is dit geen vrijbrief voor de ander om zich van de belofte ontslagen te achten. Dit is natuurlijk geen makkelijke en daarom ook geen populaire boodschap. Het vraagt namelijk precies wat Jezus van christenen vraagt: alles te geven, zonder reserves. En dat gaat helemaal tegen onze natuur in, die gericht is op zelfbehoud en overleving.
Liefde
Dan wil ik tot slot ook de reactie van Lisette Thooft aanhalen. Ze schrijft dat het er niet om gaat om getrouwd te blijven, maar om te leren liefhebben. Maar het huwelijk is daar juist bij uitstek de juiste plaats voor. Om te oefenen in het telkens naar de ander terug te blijven keren, ondanks misschien een lange periode van verdriet, eenzaamheid en ruzie. Vergeven en misschien zelf ervaren wat het is om door de ander vergeven te worden. Om telkens weer te kiezen de ander lief te hebben en te waarderen en hierin trouw te blijven. En daar laat God haar gehuwden niet bij in de steek, want God zal altijd voor ons de trouwe Vader blijven. Als we bij Hem blijven, is alles wat van Hem is ook van ons.
Maar wat met de persoon die ontrouw is geweest, vreemd is gegaan, het rechte pad verlaten heeft, maar vele jaren later oprecht spijt heeft van zijn ontrouw. De scheiding is voltrokken, ieder is zijn weg gegaan. Er is geen weg terug. Het is een weg van diepe eenzaamheid, ook in de Kerk. Je moet het doen met je relatie met de Heer, waarvan je hoopt en gelooft dat Hij in je omhelst in zijn barmhartigheid. Maar het is een eenzame weg.
Je voelt je gefaald, je bent je bewust van je ontrouw jegens God en je naaste. Daarbij ben je in zekere zin ook jaloers op die koppels die het toch klaar hebben gespeeld trouw te zijn aan elkaar, ook doorheen moeilijke perioden.
En de Kerk ... ja hoor, die heeft alle recht, en in zekere zin is het haar plicht, de waarde van de trouw binnen een huwelijk te blijven verkondigen.
Zie mijn eerdere reactie vandaag. Daaraan toevoegend: berouw doet óók 'n beroep op liefde. Dus: werken aan schadeherstel, daarbij beschadigde mensen / relaties tijd en ruimte latend om weer heel te worden in zijn/haar eigen tempo. Wij zondaars komen natuurnoodzakelijk ALTIJD op het tweede plan; dat is een onlosmakelijk onderdeel van boete / herstel dat men als persoonlijk kruis zal moeten dragen, maar waarvoor men ook de kracht zal krijgen vanwege Gods barmhartigheid. (Zie Paulus in 2Kor.8-10)
De overwegend ritualistisch en of intellectualistisch ingestelde rk en prot. kerken hebben doorgaans weinig aandacht voor de sociale kant van de verzoening (God en spreken namens God staat er centraal!), net zoals ze te weinig aandacht hebben voor de mystieke kant van het christelijk geloven: de herhaald ervaarbare ziels- c.q. gevoelsmatige éénwording van mensen met, ofwel de overgave, zelfgave aan (God in) Jezus. Mensen ervaren zo geen steun van Godswege. Dat God / Jezus Leeft blijft voor hen een abstractie vanwege slechte catechese, afstandelijke liturgie en teveel ritueel/symboliek, dubbelzinnigheden en theorie die niet betwist mag worden. (Onlangs zei een kerkleider: True resistance is not in the people of God. Dat schiet niet op, want nog voor je wat gezegd hebt word je zo al gediskwalificeerd!) Mensen voelen zich dan in de kou staan, lopen bij bosjes weg uit die kerken en stromen andere die wél troost beloven vol.
Woorden, woorden, en nog eens woorden, maar geen antwoorden. Bijna 25 jaar getrouwd, vrouw blijkt lesbisch te zijn en zegt: adieu, en trouwt met andere vrouw. Sinds 2000 elkaar niet meer gezien of gesproken, dus heel je mooie huwelijkstrouw verhaal stopt gewoon, terwijl ik nog steeds volgens de RK kerk gehuwd ben. Wat een poppenkast, die ik maar niet ongedaan krijg.
Waarom het toch beter willen weten dan Jezus; we hebben toch zijn Woord in de Schrift! Als men een levende spirituele relatie met Jezus Christus (en Zijn Woord) ontwikkelt en onderhoudt, dan heeft men precies dátgene in handen wat 'n mens door moeilijke perioden zal loodsen. Men zal bij herhaling rust en vrede vinden IN CHRISTUS!' (Mt. 11, 28) Zo zal er ook geen sprake behoeven zijn van "een eenzame weg" of slachtofferrol, want men zal weten of zich herinneren dat JEZUS LEEFT en dat je ALTIJD WELKOM bent bij Hem! Men kan en mag dus altijd alles aan Hem voorleggen, om vervolgens met gerust hart een stap terug te doen en vertrouwvol te wachten op Jezus' antwoord in de vorm van innerlijke rust en vrede. Geduld, los laten én overgave zijn hier de kernbegrippen.
Puur intellectueel en op wilskracht haalt niemand het gewenste doel: rust, vrede, geluk. Beter is het in te zetten op beproefde geloofsgewoonten. Die leert men alleen door geduldige herhaling en nog eens herhaling, GEBED, meditatie en nog eens biddende overweging. Ja, geloven vergt arbeid, inzet en standvastigheid. Nou en?
Geloven betekent dus ook 'je kruis opnemen', dag na dag, in goede en kwade dagen. Moeilijk, maar lonend. Ik weet, en hou daaraan vast. Uit liefde en dankbaarheid voor al het goeds dat mij ten deel viel, maar ook uit schaamte voor oude schuld en ondankbaarheid. Waarom U en anderen niet? Gods barmhartigheid is heus groter dan ons sombere ik zich vaak kan en of wil voorstellen!
Ik voel me niet voldaan met dit antwoord. De complexiteit van een huwelijk en huwelijkstrouw laat zich trouwens niet grijpen in een column. Ik blijf er vooral verdrietig om dat de schrijfster weinig empathie opbrengt (of ze zelfs niet vernoemt) voor situaties waarbinnen huwelijkstrouw gewoonweg onmogelijk wordt, zoals mishandeling of verkrachting.
Ik mis ook een open blik voor het lijden die mensen moeten ondergaan zoals hierboven beschreven. Ik raad de columniste aan het werk van Paul Verhaeghe er op na te lezen. "Liefde in tijden van eenzaamheid" bvb. is op dat vlak een echte eye-opener.
Ook ik gruwel van dit antwoord. Als je partner er van door gaat en je gezin en je leven in puin valt, ( dit geval met de dochter van mijn broer) kun je geen empathie en trouw meer opbrengen. Dan ben je kapot en dan kan je alleen God maar bidden om de draad van het leven weer op te pakken. Lege woorden die u spreekt, inderdaad zonder maar enige empathie op te kunnen brengen voor het leed van een ander. Overigens valt mij wel op dat het ontbinden heel wat makkelijker gaat voor koningshuizen (Monaco) dan voor jan met de pet. Mijn kind is er zwaar de dupe van geworden en ik moet iedere dag weer knokken om op te staan en dit al 20 jaar. Nee uw antwoord gooi ik over mijn schouder weg want het deugd van geen kanten. Geen enkel mens mag zo ongelukkig achter gelaten worden en dan nog eens gestraft worden door de Kerk.. Dat is ook Christelijke naastenliefde en dat mis ik in uw antwoord ten zeerste.