In een tijdperk van wapengekletter is de recente oproep van paus Franciscus tot radicale zachtmoedigheid opmerkelijk, aldus Erik Borgman. De paus deed zijn oproep begin vorige week tijdens zijn reis naar de Verenigde Arabische Emiraten. Nog nooit eerder bezocht een paus dit islamitische land.
Door Erik Borgman
Zoals altijd besteedden de Nederlandse media nauwelijks aandacht aan een reis van paus Franciscus, ditmaal naar de Verenigde Arabische Emiraten (3 tot en met 5 februari). Toch was deze reis een opmerkelijk gebeuren. Niet alleen omdat dit islamitische land nog nooit eerder door een paus werd bezocht, maar vooral door de inhoud van zijn boodschap. In een tijdperk van wapengekletter riep de paus op tot radicale zachtmoedigheid.
Die nadruk op zachtmoedigheid valt bij het lezen van de teksten van deze reis meteen op. In de enige eucharistieviering tijdens het bezoek preekte de paus over het begin van de Bergrede uit het Matteüsevangelie (Matteüs 5,3 e.v.), beginnend met: "Zalig de armen van geest, want hen behoort het koninkrijk der hemelen." Maar de paus besteedde vooral aandacht aan het vijfde vers: "Zalig de zachtmoedigen."
Gemeenschap
De paus stak ook de lokale christelijke gemeenschap, die vrijwel uitsluitend uit arbeidsmigranten uit uiteenlopende delen van de wereld bestaat, een hart onder de riem. De paus had er oog voor hoe zwaar het kan zijn om ver van huis en haard te leven. Dat kan leiden tot het gevoel zelfs door God verlaten te zijn. Maar God is er altijd, zo verzekerde de paus, en hij prees de christelijke gemeenschap voor de voorbeeldige wijze waarop zij met de onderlinge verschillen weet om te gaan en hoe zij zich door de heilige Geest steeds verder tot gemeenschap laten brengen.
Vrede
Maar het ging niet alleen om een vreedzame omgang met interne diversiteit. Meermaals verwees paus Franciscus tijdens het bezoek naar de ontmoeting in 1219, dit jaar precies achthonderd jaar geleden, van Franciscus van Assisi en sultan Melek El-Kamil in het Egyptische Damiette. Terwijl anderen in Europa de kruistochten preekten zocht Franciscus in nederigheid, dienstbaarheid en zachtmoedigheid de ontmoeting en wenste de sultan vrede. Deze retourneerde de vredeswens.
Franciscus’ zachtmoedigheid zou alle christenen tot voorbeeld moeten strekken, zei de paus. Het was duidelijk dat hij zichzelf zag in het spoor van de heilige wiens naam hij na zijn pauskeuze had aangenomen. Zonder eisen getuigend van Gods liefde en bereid de ander hoger te achten dan zichzelf, zoals de apostel Paulus schrijft (Romeinen 12,10).
Instaan voor elkaars vrijheid
In zijn toespraak tijdens de interreligieuze ontmoeting in Abu Dhabi, die het centrum van het bezoek vormde, benadrukte paus Franciscus het belang van het feit dat wij allemaal leden zijn van de menselijke familie. Dit betekent voor hem dat wij allereerst zouden moeten instaan voor elkaars vrijheid. Zonder vrijheid, zei paus Franciscus letterlijk, zijn wij niet langer kinderen van de mensenfamilie, maar slaven.
In het huidige klimaat, waar de islam vaak allereerst wordt gepresenteerd als gericht tegen de westerse idealen van vrijheid en gelijkheid en daarom een gevaar waartegen wij onze vrijheid moeten verdedigen, is dit een buitengewoon opmerkelijke standpunt. Want het betekent dat wij niet allereerst onze eigen vrijheid moeten opeisen en er al helemaal niet op uit moeten zijn anderen te dwingen te doen of te denken wat wij verstandig achten, ook al zijn we van de wijsheid ervan nog zo overtuigd en ook al hebben wij daar nog zo'n goede argumenten voor. Onze eerste zorg behoort de vrijheid van de ander te zijn.
Risico
Natuurlijk is de paus zich bewust van het risico dat dit impliceert. Immers, wat gaat de ander met deze vrijheid doen? Er zit echter in een wereld van onvrijheid en geweldsdreiging niets anders op, volgens hem. Alleen als de ander vrij is om zichzelf, dat wil zeggen de ander te zijn, zijn wijzelf vrij om onszelf te zijn, dat wil zeggen de ander van de ander. Il coraggio dell’alterità noemde de paus dat: de moed tot alteriteit, tot andersheid; de moed om anders te zijn, te verschillen.
Dit is de grondslag van de ware gemeenschap, volgens paus Franciscus. Alleen op basis van vrijheid, en daarmee alleen op basis van het inzicht dat wij verantwoordelijkheid dragen voor elkaars vrijheid, kunnen wij waarachtige gemeenschap vormen en voor elkaar verschijnen als waardevolle leden van deze gemeenschap.
Resultaten
Deze gedachtegang is gemakkelijk af te doen als wereldvreemd. Maar hij leidde tot een document, ondertekend door de paus en door de grootimam van Al-Azhar, Ahmad Al-Tayyeb. Natuurlijk, papier is geduldig en de vraag wat het in de praktijk precies betekent, is terecht. Niettemin is het begin van het document de moeite van het citeren waard. Als teken van hoop in een gewelddadige wereld:
In de naam van God, die alle mensen heeft geschapen met gelijke rechten, plichten en waardigheid, en die hen heeft geroepen als broeders en zusters samen te leven, de aarde te vervullen en de waarden van goedheid, liefde en vrede bekend te maken;
In de naam van het onschuldig menselijk leven dat God verboden heeft om te doden, dat wie een mens dood is als iemand die de hele mensheid doodt, en dat wie een mens redt is als iemand die de hele mensheid redt;
In de naam van de armen, de berooiden, de gemarginaliseerden en degenen die het meest in nood verkeren en waarvan God alle mensen, maar met name de rijken en bemiddelden de plicht geeft om ze te helpen;
In de naam van wezen, weduwen, vluchtelingen en degenen die van hun huizen en hun land verdreven zijn; in de naam van alle slachtoffers van oorlogen, vervolging en onrecht; in de naam van de zwakken, degenen die in angst leven, krijgsgevangenen en gemartelden waar ook ter wereld, zonder onderscheid;
In de naam van de volkeren die hun veiligheid verloren hebben, en de mogelijkheid om samen te leven, en die slachtoffer zijn geworden van vernietiging, rampspoed en oorlog;
In de naam van de mensenfamilie die alle mensen omvat, verenigt en tot gelijken maakt;
In de naam van deze broeder- en zusterschap, verscheurd door een politiek van integrisme en verdeeldheid, door systemen van ongebreidelde winst en ideologische tendensen van haat die het handelen en de toekomst van mannen en vrouwen manipuleren;
In de naam van de vrijheid die God aan alle mensen heeft gegeven door hen vrij te scheppen en hen met deze gave te onderscheiden;
In de naam van de gerechtigheid en de barmhartigheid, grondslagen van welvaart en hoekstenen van het geloof;
In de naam van alle mensen van goede wil die aanwezig zijn in alle delen van de wereld;
In de naam van God en van al hetgeen tot dusverre is uitgesproken, verklaren Al-Azhar al-Sharif en de moslims van het Oosten en het Westen, samen met de katholieke kerk en de katholieken van het Oosten en het Westen, dat zij een cultuur willen aannemen van dialoog als de weg, wederzijdse samenwerking als de gedragscode en wederzijds begrip als methode en standaard.
----------------------------
De Engelse tekst van het gezamenlijke document over menselijke broeder- en zusterschap met het oog op een vreedzame wereld is te vinden op de site van het Vaticaan. Daar vindt men eveneens de Engelse tekst van de toespraak in Abu Dhabi op 4 februari bij de interreligieuze ontmoeting, alsmede die van de preek in de eucharistieviering op 5 februari.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
